Օսմանյան «Մեծ արծիվը»

«Մեհմեդը միաժամանակ բարեպաշտ է և մոլագար, ուսյալ մարդ է և սիրում է արվեստ, նա Հուլիոս Կեսար և հռոմեացիների վարքագրությունները կարդում է բնագրով, և այդ ամենի հետ միասին բարբարոս է և արյուն է թափում ջրի պես»:
Ստեֆան Ցվայգ, «Մարդկության աստեղային ժամերը»

Այսպես է նկարագրել ավստրիացի գրողը Օսմանյան կայսրության 10-րդ սուլթան Մեհմեդ II-ին, ում վերապահված էր «Քաղաքների թագուհու» գրավումը: Այդ իրադարձությամբ Թուրքիայի համար ճանապարհ բացվեց դեպի արևմուտք՝ Եվրոպա, Արևելյան Եվրոպան ենթարկվեց մշակութային վերափոխումների և վերջապես, ինչպես նշում են շատ մասնագետներ, սկզբնավորվեց միջնադարը (1453թ): Հասկանալի է, թե ինչով է պայմանավորված այն հանգամանքը, որ ներկայումս Բալկանյան թերակղզու որոշ երկրներում գերակշռող կրոն է ոչ թե քրիստոնեությունը, այլ իսլամը:   

Հետաքրքիր փաստեր Մեհմեդ II-ի մասին

Ապագա սուլթանի դաստիարակությունն ու կրթությունը վստահվել էր գիտնական, աստվածաբան Աք Շամսուդդինին, ով առանցքային դեր ունի իր աշակերտի՝ որպես խելամիտ և բանիմաց անհատ ձևավորվելու գործում: Նա աչքի է ընկել նաև մարգարեական հատկություններով և սուլթանին վստահեցրել. «Կասկած չկա, որ քաղաքը կընկնի»: Այդ պատճառով Աք Շամսուդդինին հաճախ անվանում են «Կ.Պոլսի հոգևոր նվաճող»:

Մեհմեդ II-ը հովանավորում էր իր պալատում ապրող գրողներին: Նա շահագրգռված էր թուրքերենի զարգացումով ու տարածումով, որովհետև իսլամում պոեզիայի լեզուն պարսկերենն էր, իսկ կրոնի տեսական լեզուն՝ արաբերենը: Մեհմեդը նույնպես զբաղվում էր գրականությամբ (կրում էր Ավնի կեղծանունը), պահպանվել են նրա բանաստեղծությունները («Դիվան») և կնոջն ուղարկած նամակները:

Ստամբուլի գրավման 10-ամյա տարելիցի առթիվ սկսեց կառուցվել Ֆաթիհ մզկիթը, որն իրենից բարեգործական կառույցների համալիր էր ներկայացնում: Այն ներառում էր հիվանդանոց, բաղնիք, խոհանոց, գերեզմանոց, ինչպես նաև դպրոց (մեդրեսե) ու գրադարան: Սուլթանը մտապահել էր այն պատվիրանը, որ սրբազան պատերազմ պետք է մղել ոչ միայն անհավատների, այլև անգրագիտության դեմ: Ի դեպ՝ Մեհմեդ II-ի և իր կնոջ գերեզմանները այս մզկիթում են:

Ինչպես արդեն նշեցի, Ֆաթիհը արվեստասեր լինելուց բացի նաև դաժան էր ու անխնա: Այդ մասին է վկայում նրա ընդունած՝ «Եղբայրասպանության մասին» օրենքը: Սուլթան դարձած ժառանգորդը պետք է անհապաղ ոչնչացներ գահին հավակնող ցանկացած մարդու, նախևառաջ՝ իր եղբայրներին, որպեսզի երկրում անկարգություններ չլինեն: Մեհմեդն ինքը այս ճանապարհով էր անցել՝ հոր մահից հետո լոգարանում խեղդելով իր մանկահասակ եղբորը...

Երբ նա մահացավ, Վենետիկում նրա վախճանի լուրը ընդունվեց այսպես. «Մեծ արծիվը մահացել է»: Մեհմեդն իր դեմքով արծվի էր հիշեցնում, սակայն հետ չէր մնում նաև իր արծվային սրատեսությամբ ու հզորությամբ: Իսկ թե ինչ կապ ունեն Մեհմեդ II-ն ու Վլադ Դրակուլան, ռազմական-դիվանագիտական ինչ հնարքներ սուլթանը կիրառեց Պոլիսը գրավելիս, ինչպես նա պատժեց վարունգ կերած ստրուկին, նույնպես մտնում են հետաքրքիր փաստերի շարքի մեջ, որ կարելի է անվերջ շարունակել:   

Մեհմեդ II-ը արվեստի բնագավառում

Երաժշտություն
Ջոակինո Ռոսսինի - «Մեհմեդ Երկրորդ» օպերա (''Maometto Secondo'', 1820)
Գրականություն
Ստեֆան Ցվայգ, «Մարդկության աստեղային ժամերը» /«Բյուզանդիոնի առումը» մանրապատում/
Ավետիք Իսահակյան, «Ֆաթիհ Սուլթան Մեհմեդ»
Կինո
''Fetih 1453'', 2012
Ճարտարապետություն
Ֆաթիհ մզկիթ
Մեհմեդ II կամուրջ
«Պանորամա 1453» պատմության թանգարան
Կերպարվեստ
Ջենտիլ Բելինի («Մեհմեդ II-ի դիմանկարը»)
Ժան-Ժոզեֆ Կոնստան 

(«Մեհմեդ II-ի մուտքը Կ.Պոլիս», երկու նկար)

 

   Ֆաուստո Զոնարո 

«Մեհմեդ II-ը և օսմանյան բանակը Կ.Պոլսին մոտենալիս»

«Մեհմեդ II-ը Կ.Պոլսի մատույցներում»

«Կ.Պոլսի գրավումը»

Աիդա Գրիգորյան