Երազանքից Ստամբուլ

Իբրև սկիզբ. Արևմտյան ու արևելյան մայրցամաքներ, որոնք միայն մեկ տեղում են հատվում, չորս ազդեցիկ կայսրություններ, որոնք միևնույն մայրաքաղաքն են ունեցել: Ստամբուլ: Օրիգինալ փաստերը անվերջ պտտվում են այս վայրի անվան շուրջ՝ չնայած, որ չկա մեկ ընդհանուր հասկացողություն: Մարդկային մի զանգված քաղաքն ընկալում է պատմական Կ.Պոլիս իմաստով, իսկ առևտրականների համար, այդ թվում՝ հայ, դա պարզապես հաշվարկների կենտրոն է ու եկամտի աղբյուր: Իրականում Ստամբուլը խառնարան է: Պատմության, մշակույթների, լեզուների, ազգությունների, այնտեղ զբոսաշրջությունը, երթևեկությունը և առևտուրը երբևէ չեն կանգնում...

Մտադիր եմ խուսափել պաշտոնական տեղեկատվությունից, պատմել այն, ինչ սեփական աչքերով տեսել եմ Ստամբուլում՝ վիրտուալ ձևով քաղաքին ծանոթանալուց ու դրա մասին որոշակի պատկերացում կազմելուց հետո: Եթե ամբողջացնեմ մեկ նախադասությամբ, պետք է ասեմ, որ կատարվեց մեծագույն երազանքներիցս մեկը:

Զգացողություն. Սեպտեմբերի 18-ն իմ առաջին առավոտն էր Թուրքիայում, որտեղ ոտք դնելուց առաջ ինքնաթիռից հասցրել էի տեսնել մութ գիշերին լուսավորված Ստամբուլը, Բոսֆորի կամրջի վարդագույն-մանուշակագույն փայլը և դեղին ճաճանչների միջև խավար հատվածը նկատելիս գլխի ընկել, որ թռչում եմ հենց Բոսֆորի նեղուցի վրայով... 

Առօրյա. Սիրում էի պատուհանից հետևել Լալելի թաղամասի մշտարթուն կյանքին, որը երբևէ չէր ունենում Բոսֆորի ջրերի հանդարտությունը: Երբեմն ականատես էի լինում արևածագի գործընթացին, որը նշմարվում էր Լալելի մզկիթի ու դրա մինարեթների ֆոնի ներքո՝ ծիածանային տարբեր երանգներով: Պարզորեն լսվում էին մահմեդական աղոթքի՝ նամազի բարձր ելևէջները, որոնք խլանում էին փողոցային աղմուկի մեջ, բայց երբ ուշադիր ունկնդրում էիր դրանք, բացասական տարրերը կարծես հեռանում էին քեզնից, դառնում էիր նոր ու օտար կրոնական մշակույթի մասնիկ: Ամեն առավոտ որոշում էինք տեսարժան վայրեր գնալու երթուղի ու այդ կերպ անցկացնում տվյալ օրվա հիմնական մասը: Կարդացեք հաջորդ ենթավերնագրում:

7 օրը բավարար չէ. Երբ շարունակում ես հանրահայտ Գրանդ բազարի ճանապարհը, Այա Սոֆիայի և Սուլթանահմեդի շրջակայքը այնքան էլ հեռու չէ: Այա Սոֆիա թանգարանում ավելի շատ զբոսաշրջիկների էիր տեսնում, քան նախկին տաճարի պարունակությունը, բայց կայսրությունների փլուզում ու քրիստոնեություն-իսլամ անցում տեսած այս վայր այցելելը արդեն իսկ ոգևորող ու անկրկնելի է:

Սուլթանահմեդում (Կապույտ մզկիթ) վիճակը այլ էր: Թուրքերի նամազի ավարտից հետո մեզ թույլատրեցին մտնել մզկիթ, որը, ի տարբերություն 1500-ամյա Այա Սոֆիայի, ունի ընդամենը չորսդարյա պատմություն: Այցելուները գլխաշորերով ներս մտան, ինձ նաև երկար շոր տվեցին, որովհետև Ալլահը կարճ տաբատներ ու առավել ևս կոշիկներ չի ընդունում: Ինտերյերը թե Այա Սոֆիայում, թե Կապույտ մզկիթում գրեթե նույնն էր՝ ընդարձակ, լուսավոր, նախշազարդ առաստաղով, պարզապես Այա Սոֆիան չուներ փափուկ գորգեր և առհասարակ նախատեսված չէ Ալլահին հնազանդություն փոխանցելու համար:

Հաջորդ անգամ նավարկեցինք Բոսֆորի ափերի երկայնքով: Անկեղծ ասած՝ տատանվում էի՝ անընդհատ նավի մի տեղից մյուսը գնալ և ֆոտոներ ու վիդեոնե՞ր նկարել, թե՞ ուղղակի հանգիստ նստել ու վայելել բացառիկ հնարավորությունը՝ զգալով արևի ջերմության ու ծովային քամու հարմոնիան: Նաև ունեինք անգլերեն խոսող էքսկուրսավար, ումից երկու նոր տեղանուն իմացա՝ Բեյլերբեյի մզկիթ և Աթաթուրքի ռազմական դպրոց: Նավը, խրվելով Ոսկեղջյուրի մեջ, անցավ Գալաթայի կամրջի տակով, մինչև կտեսնեինք Եվրոպայից Ասիա և Ասիայից Եվրոպա նայող շինությունները՝ Գալաթայի ու Կույսի աշտարակներ, Դոլմաբախչե և Բեյլերբեյի պալատներ, Յենի և Օրտակոյ մզկիթներ, Ռումելիական և Անատոլիական ամրոցներ, ինչպես նաև Բոսֆորի երկու կամուրջները...   

Հիպոդրոմի հրապարակի տարածքում հիմնական գրավչություններն էին Վիլհելմ II-ի Գերմանական շատրվանը, որից Ստամբուլին բնորոշ անհամ ջուր էր գալիս, և Եգիպտական կոթողը՝ զարդարված գեղեցիկ պատկերներով: Մեր թաղամասում կար Սբ Աստվածածին հայկական եկեղեցի, որում տեղ էր հատկացված նաև եթովպացի կամ սևամորթ առաքելականների աղոթքի համար:

Երբ արդեն Երևանում ես. Ուզում եմ համոզված լինել, որ նորից առիթ կունենամ Ստամբուլով զբոսնելու, այցելելու այն վայրերը, որոնցում չհասցրի լինել՝ Թաքսիմ հրապարակ, Ֆաթիհ մզկիթ, և մի քանի րոպեում Եվրոպայից տեղափոխվեմ Ասիա ու հակառակը: Պետք էր մտածել նոր երազանք. դա երկրորդ անգամ Ստամբուլ ուղևորվելը չէ, դա թուրքերենին գերազանց տիրապետելն է:

Հ.Գ. Ես չեմ հիանում Թուրքիայով, ես գնահատում եմ թուրքական մուլտիկուլտուրալիզմը, հին աշխարհի արժեքները, որոնք հայտնվել են այս պետության սահմաններում, ես սովորում եմ թուրքերեն ու Թուրքիայի պատմությունը, որովհետև սովորել եմ հայերենն ու հայոց պատմությունը: Սեփական գործողությունների կատարման իրավունքի ու անհրաժեշտության գիտակցումը ամենից կարևոր բանն է:

Աիդա Գրիգորյան